Zaburzenia psychiczne w połogu

W mediach społecznościowych macierzyństwo to niekończące się pasmo radości i okres nieprzerwanego, niczym nieskrępowanego szczęścia. Młode mamy często odczuwają presję szybkiego powrotu do formy fizycznej sprzed ciąży, bycia zorganizowaną czy intuicyjnego sprawowania opieki nad noworodkiem. W rzeczywistości, oprócz wszystkich pozytywnych emocji związanych z pojawieniem się dziecka, młodym rodzicom często towarzyszy zmęczenie, lęk, niepewność jak postępować i stres wynikający z odnalezienia się w nowej roli. Jest to zjawisko zupełnie naturalne i powszechne, jednak może się okazać dalekie od wykreowanych przez media oczekiwań i wyobrażeń na temat połogu. Okres okołoporodowy jest czasem dynamicznie zachodzących zmian i może się przyczyniać do rozwoju lub nawrotu objawów zaburzeń psychicznych. W tym specyficznym czasie warto szczególnie zadbać o dobrostan psychiczny świeżo upieczonych rodziców.

Smutek poporodowy (baby blues), czyli obniżenie nastroju po porodzie, jest częstym i naturalnym zjawiskiem. Dotyka aż do 85% kobiet i wiąże się ze zmianami hormonalnymi oraz stresem związanym z porodem. Zwykle rozwija się w ciągu kilku dni po porodzie, ze szczególnym nasileniem objawów w 3–5 dobie, i ustępuje samoistnie ok. 10. dnia. W tym czasie kobieta może odczuwać rozdrażnienie, chwiejność nastroju, płaczliwość, wyczerpanie, trudności z koncentracją, wrogość wobec partnera. Objawy mają niewielkie nasilenie i nie upośledzają funkcjonowania społecznego kobiety. Baby blues nie wymaga leczenia, jednak konieczne jest wsparcie bliskich osób i zadbanie o potrzeby matki (odpoczynek, posiłki, okazanie zrozumienia itp.). Przedłużający się ponad 2 tygodnie smutek poporodowy może świadczyć o rozwijających się poważniejszych zaburzeniach, jak np. depresja poporodowa.

Depresja poporodowa dotyka 10–20% kobiet po porodzie, jednak ze względu na stosunkowo niską zgłaszalność prawdopodobnie skala problemu jest jeszcze większa. Pojawia się zwykle w ciągu 6 miesięcy po porodzie. Typowe objawy epizodu depresyjnego to obniżenie nastroju, przygnębienie, brak energii, spadek apetytu i zaburzenia snu. Dodatkowo w okresie poporodowym charakterystyczne jest występowanie niskiej samooceny, napięcia, płaczliwości, licznych obaw o zdrowie dziecka, poczucia bezradności i niemożności sprostania opiece nad dzieckiem. Objawy te są dużo silniej wyrażone niż w przypadku baby blues i bezwzględnie wymagają interwencji specjalisty. W ciężkich epizodach może dochodzić nawet do myśli samobójczych. W zależności od nasilenia objawów leczenie może polegać wyłącznie na psychoterapii, wsparciu psychologicznym lub wymagać stosowania leków, a w ciężkich przypadkach również hospitalizacji. Konieczne jest w tym miejscu podkreślenie roli bliskich i osób sprawujących opiekę nad matką i dzieckiem (ginekologa, pediatry, położnej) w rozpoznaniu depresji i zaproponowaniu pomocy. Często młoda mama wstydzi się oceny innych, jest przekonana, że po prostu tak wygląda macierzyństwo, a odczuwane cierpienie to jego trudy. Warto wtedy okazać wsparcie i wskazać możliwości uzyskania pomocy u psychiatry lub psychologa.

Psychoza poporodowa to gwałtownie rozwijający się stan, który objawia się zwykle pobudzeniem, niepokojem ruchowym, drażliwością, bezsennością, brakiem odczuwania głodu, unikaniem kontaktu z dzieckiem. Mogą pojawić się zaburzenia świadomości, urojenia i omamy: przekonanie o zagrożeniu, głosy nakazujące wyrządzenie krzywdy sobie lub dziecku i inne. Występuje zwykle w pierwszym miesiącu po porodzie i zazwyczaj dotyczy kobiet z wcześniejszym rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej lub schizofrenii. Jest to stan zagrożenia życia dla matki i dziecka, wymaga więc bezwzględnej hospitalizacji i leczenia lekami przeciwpsychotycznymi.

Hipomania poporodowa to stan nadmiernie wyrażonej euforii pojawiający się zwykle w ciągu kilku dni po porodzie. Kobieta może mieć wrażenie gonitwy myśli, wiele pomysłów dotyczących przyszłości dziecka (często nierealnych), nie odczuwać potrzeby snu. Hipomania poporodowa nie wymaga leczenia i zwykle ustępuje samoistnie, natomiast może zwiastować późniejszą depresję poporodową, dlatego należy zachować czujność i obserwować stan psychiczny matki w dalszej części połogu.

Stres i wyczerpanie organizmu związane z opieką nad noworodkiem mogą także nasilać wszelkie zaburzenia psychiczne istniejące przed ciążą i w ciąży. Nieleczone zaburzenia psychiczne w okresie okołoporodowym mogą negatywnie wpływać na rozwój dziecka, zarówno fizyczny (niska masa, zaburzenia wzrastania), jak i psychiczny (rozdrażnienie, płaczliwość, zaburzenia więzi, zaburzenia lękowe, trudności rówieśnicze i problemy z nauką). Karmienie piersią (KP) jest optymalną i rekomendowaną formą żywienia niemowląt, dlatego zwykle jego kontynuacja w trakcie leczenia psychiatrycznego jest możliwa przy zachowaniu odpowiedniej ostrożności i w porozumieniu z lekarzem. Wszystkie leki psychotropowe przechodzą do mleka, zwykle jednak ich toksyczność jest niewielka. Większość leków przeciwdepresyjnych nie wyklucza KP, jednak niektóre leki są uznawane za szczególnie zalecane (bezpieczniejsze) w tym okresie. Jeśli więc planujesz karmić piersią w trakcie leczenia, koniecznie poinformuj o tym lekarza! To pozwoli dobrać lek dopasowany do Twoich potrzeb i jak najbezpieczniejszy dla dziecka. Przeciwwskazaniem do karmienia piersią w trakcie farmakoterapii może być stan zdrowia noworodka, np. niewydolność nerek, wątroby, zaburzenia neurologiczne, zaburzenia krążenia.

Jeśli dziecko jest zdrowe, można kontynuować karmienie z zachowaniem szczególnych zasad, do których należą:

• stosowanie możliwie jednego leku w najniższej skutecznej dawce;
• jeśli matka była leczona farmakologicznie w czasie ciąży – w miarę możliwości kontynuacja leczenia tym samym lekiem, aby ograniczyć ekspozycję dziecka na różne substancje;
• przyjmowanie dawki leku przed najdłuższą drzemką dziecka;
• unikanie karmienia w czasie najwyższego stężenia leku we krwi;
• karmienie dziecka tuż przed podaniem leku;
• obserwacja zachowania dziecka: płaczliwości, drażliwości, senności.

Może się także okazać, że karmienie piersią ze względu na Twój stan zdrowia nie będzie możliwe. Dla wielu młodych matek wiąże się to z poczuciem winy, odczuciem sprawowania niedostatecznej opieki nad niemowlęciem oraz obawami o dalszy rozwój dziecka. Jest to oczywiście zrozumiałe, jednak nie do końca uzasadnione. Pamiętaj, że dla prawidłowego rozwoju dziecka ważniejsze jest zdrowie i dobrostan psychiczny matki! Jeśli zachodzi taka konieczność, karmiąc dziecko butelką, zdrowa, dobrze czująca się psychicznie mama, również może rozwijać prawidłową więź z dzieckiem.

Jeśli napotykasz jakiekolwiek trudności w okresie poporodowym, pamiętaj, że możesz liczyć na wsparcie specjalisty. Jeżeli podejrzewasz u siebie symptomy depresji poporodowej lub obserwujesz inne niepokojące objawy, niezwłocznie zgłoś się po pomoc do lekarza psychiatry w najbliższej poradni zdrowia psychicznego. Listę placówek w ramach NFZ oraz dostępne terminy wizyt znajdziesz pod tym adresem. Pamiętaj – żeby zadbać o innych, najpierw musisz zadbać o siebie. Możesz sięgnąć po pomoc i cieszyć się macierzyństwem.

Aleksandra Pięta
Psychiatra w trakcie specjalizacji
psychiatra_ola

Informacje zawarte w artykule są aktualne na dzień jego publikacji 27.11.2020 r.