Bardzo łatwo jest znaleźć wiele informacji na temat ciąży czy porodu, jednak problematyka połogu jest już przy tym temacie nierzadko często pomijana. Tymczasem to równie ważny moment, w którym organizm kobiety regeneruje się po wysiłku, jakim była dla niego ciąża. Zachodzą w nim zmiany zarówno fizycznie, jak i psychicznie – a to także wymaga uwagi i nie powinniśmy tego bagatelizować.

Dla wielu kobiet połóg to zaskoczenie. Często spodziewają się, że już w przeciągu paru dni ich organizm wróci do formy sprzed ciąży.

Ile trwa połóg?

Połóg trwa 6 tygodni po porodzie, jednak tak naprawdę jest to bardzo umowny okres. Wyróżnia się połóg bezpośredni – trwający do 24 godzin po porodzie, wczesny –obejmujący pierwszy tydzień oraz późny – do 6 tygodni po narodzinach dziecka. 

Połóg to czas, w którym kobieta uczy się nowej roli – bycia mamą. Poznaje siebie oraz swoje dziecko, obydwoje uczą się wspólnego życia. W tym okresie zmiany zachodzące w organizmie kobiety powodują, że często połóg jest momentem stosunkowo trudnym w życiu kobiety.

Odchody połogowe

Bardzo często już na obchodzie położniczym pacjentki martwią się o krwawienie. Oczyszczanie się macicy, zwane inwolucją, jest absolutnie naturalne, stąd też to krwawienie. 

W pierwszych dniach połogu odchody połogowe są krwiste. Pod koniec pierwszego tygodnia stają się brunatne. Natomiast w końcówce drugiego tygodnia stają się jaśniejsze, zabarwione żółtawo. Następnie, około 3-4 tygodnia stają się białawe, bardziej surowicze.

Jeśli u kobiety nagle, po około 1-2 tygodni, dochodzi do zatrzymania odchodów, a towarzyszy temu też bolesność brzucha czy gorączka – należy zgłosić się do ginekologa, ponieważ jest ryzyko, że mają one utrudniony odpływ. 

Warto pamiętać, że zdarza się, że u pacjentek po cięciu cesarskim krwawienie jest mniej obfite. Ma to związek z często wykonywanym w trakcie cięcia łyżeczkowaniem jamy macicy. 

Rany poporodowe

Połóg to okres, w którym goją się rany poporodowe. U pacjentek po porodzie drogami natury, newralgicznym miejscem jest krocze – czy to ochronione, czy pęknięte czy też nacięte. Obrzęk tkanek, uczucie rozpierania czy ciągnięcia, często psychiczne obawy przed oddaniem stolca to coś charakterystycznego dla tego okresu. I jakkolwiek banalnie to zabrzmi, to w tym czasie najważniejsza jest higiena. Tylko warto podkreślić, że wbrew powszechnym opiniom, nie potrzeba do tego żadnych specyfików. Swoją rolę spełni tu woda oraz zwykłe szare, hipoalergiczne mydło.

Ważne jest także podmywanie się po każdym oddaniu moczu i stolca, można to robić w bidecie (mało dostępne rozwiązanie), pod prysznicem, lub używać przeznaczonej do tego butelki z wodą.

Jeśli chodzi o pacjentki po cięciu, to ich rekonwalescencja może trwać dłużej, bo należy pamiętać, że cięcie cesarskie to operacja. W związku z tym pacjentki dochodzą do siebie dłużej niż te po porodzie drogami natury. Tu ponownie istotna jest kwestia higieny rany, a najlepszą metodą na szybsze i prawidłowe gojenie się, jest możliwie jak najczęstsze wietrzenie rany. Uwagę zwracać należy również na umiejscowienie wkładki – bardzo ważne jest, aby nie miała ona bezpośredniej styczności z raną. Bielizna powinna być przewiewna, luźna, najlepiej z bawełny i wysokim stanem, tak aby gumka była powyżej rany. 

Inwolucja macicy

Naturalne jest to, że po porodzie do swoich rozmiarów wraca macica. Towarzyszą temu jej bóle, związane z obkurczaniem. Szczególnie nasilone pod wpływem karmienia piersią, ze względu na wydzielaną wtedy oksytocynę. Po porodzie masa macicy wynosi około 1 kg, a jej wielkość jest porównywana do wielkości macicy około 20. tygodnia ciąży. Powrót do rozmiarów przed ciążą jest stosunkowo szybki – wymiar podłużny codziennie zmniejsza się o 1 cm, już po około 6 tygodniach macica wraca do rozmiarów, jak sprzed ciąży.

Obrzęki

Kwestia, która bardzo często jest pomijana, a z drugiej strony występuje u co drugiej pacjentki to pojawienie się obrzęków. Szczególnie nasilone są one przez pierwsze dwa tygodnie połogu, obejmują zazwyczaj kończyny dolne, niemniej możliwe są również obrzęki rąk czy twarzy. Niestety z obrzękami trudno się uporać. Istotne jest przy tym picie dużych ilości wody oraz w miarę możliwości leżenie płasko z uniesionymi nogami. 

Laktacja

Laktacja zależy od działania wielu hormonów. Wyróżniamy trzy etapy laktacji:

• Etap mammogenezy, czyli wzrostu sutka i jego rozwoju – przyjmuje się, że każda z piersi podczas trwania ciąży przybiera na masie około 400 g.
• Etap laktogenezy – rozpoczęcie wydzielania mleka.
• Etap galaktopoezy – etap utrzymania rozpoczętej sekrecji mleka.

Utrzymanie sekrecji mleka wymaga okresowego karmienia, czyli ssania i opróżniania przewodów gruczołowych.

W pierwszych dniach uwalniana jest siara, wydzielina przedmleczna. Najczęściej pojawia się pod koniec trwania ciąży i ustępuje po 2-3 dniach po porodzie. Ma ona łagodne właściwości przeczyszczające, które pomagają noworodkowi wydalić smółkę.

W połogu u matek karmiących zwiększa się również zapotrzebowanie kaloryczne o około 500-600 kcal na dobę. Warto podkreślić, że nie zaleca się wtedy diety eliminacyjnej, której celem jest zapobiegnięcie wystąpienia alergii u noworodka. Kobieta karmiąca powinna pić przynajmniej 2,5 l wody dziennie. 

Jeśli chodzi o przeciwskazania do laktacji, to dzielimy je na te ze strony dziecka oraz ze strony matki. Do pierwszej grupy należą: galaktozemia, wrodzona nietolerancja laktozy czy fenyloketonuria. Ze strony matki do przeciwskazań należy: czynna gruźlica, HIV, ostra niewydolność nerek czy krążenia, oraz przyjmowanie chemioterapii.

Zdrowie psychiczne

Podczas połogu bardzo istotne jest również zdrowie psychiczne. Zaburzenia emocjonalne występują w tym czasie zdecydowanie częściej, niż w innych okresach życia kobiety. Często u pacjentek występuje tzw. baby blues – najłagodniejsze zaburzenie nastroju nowej mamy, które najczęściej w ciągu 2 tygodni ustępuje. Może objawiać się umiarkowanym obniżeniem nastroju, płaczliwością, drażliwością, zwiększoną wrażliwością na bodźce czy pojawiającym się uczuciem wrogości wobec ojca dziecka. Smutek poporodowy nie zaburza funkcjonowania, nie wymaga też leczenia. Najważniejsze jest zapewnienie pacjentce wsparcia oraz zrozumienia.

Natomiast depresja połogowa, wikłająca około 10-20% połogów, występuje najczęściej między 2. a 6. tygodniem połogu. Trwa około 6 miesięcy. Wymaga ona konsultacji z psychiatrą lub/i psychologiem, a w jej leczeniu stosuje się środki farmakologiczne (nie zawsze) oraz psychoterapię. Wśród czynników zwiększających ryzyko jej występowania znajdują się wcześniejsze epizody depresji, niepokój oraz stres w okresie ciąży, ciąża wysokiego ryzyka, niskie poczucie własnej wartości.

Objawy to przekonanie o nieumiejętnym byciu matką, odczuwanie wrogości do dziecka, zamartwianie się zdrowiem noworodka, obniżenie odczuwania przyjemności. Zdarzają się też psychozy poporodowe, występujące stosunkowo rzadko, u około 0,1-0,2 % kobiet. Depresja pojawia się najczęściej w ciągu pierwszego miesiąca po porodzie. Mogą dochodzić u niej urojenia czy omamy dotyczące zrobienia krzywdy sobie lub dziecku, wypowiadanie urojeń, zaburzenia świadomości czy halucynacje. Jest to bardzo niebezpieczna sytuacja zarówno dla matki jak i dla dziecka, rośnie ryzyko samobójstwa czy dzieciobójstwa. Wówczas konsultacja ze specjalistą zdrowia psychicznego jest wskazana i kluczowa.

Niestety problemy zdrowia psychicznego u kobiet w połogu często są pomijane, oczekuje się od nich, że od razu wejdą w nową rolę i bagatelizuje się pierwsze symptomy choroby, stąd też tak istotne jest wsparcie rodziny oraz bliskich oraz wzrost świadomości społeczeństwa w kontekście chorób psychicznych.

---

Daria Salloum, lekarka rezydentka w trakcie specjalizacji z ginekologii i położnictwa w Uniwersyteckim Centrum Kobiety i Noworodka w Warszawie. Doktorantka Szkoły Doktorskiej WUM. Członkini Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników.

• depresja
• laktacja
• połóg