Będąc rodzicem wcześniaka, prędzej czy później trafisz na swojej rodzicielskiej ścieżce na temat integracji sensorycznej. Dlatego w cyklu artykułów postaram się przekazać Ci najważniejsze i najpotrzebniejsze informacje w tym zakresie. Zaczniemy od wyjaśnienia tego, czym jest integracja sensoryczna, jakie wyróżniamy zaburzenia integracji sensorycznej, jaka jest korelacja pomiędzy wcześniactwem a tego typu trudnościami oraz z jakimi problemami natury sensorycznej najczęściej zmagają się dzieci urodzone przedwcześnie.

INTEGRACJA SENSORYCZNA

Od momentu narodzin każdego dnia miliony bitów informacji docierają do mózgu Twojego dziecka. Ono zaś stopniowo uczy się, jak sobie z nimi radzić. Na tym właśnie polega proces dojrzewania układu nerwowego. Mózg maluszka musi nauczyć się przesiewać bodźce istotne od tych niepotrzebnych, kontrolować i zawiadywać reakcjami na bodźce sensoryczne, odpowiednio je modulować, czyli wzmacniać lub wyciszać. W procesie tym informacje są rejestrowane, rozpoznawane, segregowane, interpretowane i łączone tak, by mogły być użyte w celowym działaniu.

Moja ulubiona definicja integracji sensorycznej pochodzi z książki „Sensoryczne niemowlę”: „(…) niezwykle złożony proces zachodzący w układzie nerwowym”. Małe dziecko od pierwszych chwil życia (a nawet wcześniej) uczy się własnego ciała, a w jego głowie różne obrazy pomagają mu rozpoznawać świat.

U większości dzieci integracja sensoryczna rozwija się w sposób naturalny w wyniku podejmowania typowych aktywności dla danego wieku. Proces ten trwa od okresu prenatalnego do mniej więcej 7–8 roku życia. Efektem integracji sensorycznej są:

• planowanie ruchu – praksja;
• reakcje adaptacyjne na bodźce sensoryczne, czyli reakcje adekwatne do natury i siły bodźców.

Najczęściej zwracamy uwagę na integrację sensoryczną, gdy ten naturalny proces jest zakłócony. Jeśli w tym czasie zadzieje się coś nieprawidłowego – wtedy dzieci mogą mieć zaburzenia sensoryczne.

ZABURZENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ

Zaburzenia integracji sensorycznej to nieprawidłowości w przetwarzaniu bodźców zmysłowych, które nie wynikają z uszkodzeń narządów zmysłów. Układ nerwowy niewłaściwie odbiera i organizuje bodźce zmysłowe, a dziecko reaguje nieprawidłowo (emocjonalnie lub ruchowo) w stosunku do ich siły i natężenia. Ta reakcja może być zbyt mocna, zbyt słaba lub może w ogóle nie wystąpić.

Zaburzenia sensoryczne (SI) dzielimy na 3 grupy, w ramach których wyróżniamy podtypy trudności związanych z przetwarzaniem bodźców:

• Zaburzenia modulacji sensorycznej – w ramach których wyróżniamy nadreaktywność, podreaktywność i poszukiwanie bodźców sensorycznych.
• Zaburzenia różnicowania bodźców sensorycznych.
• Zaburzenia ruchowe o podłożu sensorycznym – które dzielimy na zaburzenia posturalne (trudności z kontrolą postawy ciała i ruchu) oraz znacznie poważniejszą dyspraksję.

Co ciekawe, dziecko może mieć trudności tylko w jednym zakresie, np. nadwrażliwość na bodźce słuchowe lub dotykowe, ale mogą także występować nieprawidłowości z różnych kategorii, a nawet połączenie wszystkich rodzajów zaburzeń sensorycznych. Dlatego funkcjonowanie każdego dziecka jest oceniane indywidualnie, a sam proces diagnostyczny jest kilkuetapowy i dość złożony.

Objawów zaburzeń SI mamy bardzo dużo. Zazwyczaj wiążą się z nietypowym, niestandardowym zachowaniem, trudnościami ruchowymi, problemami z regulacją emocji i funkcjonowaniem społecznym. Mogą one także dotyczyć sfery komunikacji, np. opóźnionego rozwoju mowy, jedzenia (wybiórczość pokarmowa) czy trudności ze snem i zasypianiem.

Obecnie coraz częściej używamy określenia „zaburzenia przetwarzania bodźców sensorycznych” (Sensory Processing Disorders) lub skróconej nazwy „zaburzenia sensoryczne”, ale określenie „zaburzenia integracji sensorycznej” (zaburzenia SI) jest nadal w użyciu.

WCZEŚNIAKI A ZABURZENIA SI

Nie znamy jeszcze dokładnej odpowiedzi na pytanie, skąd biorą się zaburzenia integracji sensorycznej. Wiemy jednak, że na powstawanie zaburzeń SI mają wpływ następujące czynniki:

• genetyczne,
• prenatalne,
• okołoporodowe,
• środowiskowe.

Mamy również wiedzę, że na pewno u dzieci z zaburzeniami SI dochodzi do pewnych zmian w układzie nerwowym, które powodują subtelne zmiany w jego funkcjonowaniu. Są pewne hipotezy, że występują one na etapie migracji neuronów – jest to najważniejszy etap rozwoju układu nerwowego w okresie prenatalnym. Najnowsze obserwacje skłaniają ku tezie, że można także łączyć występowanie zaburzeń sensorycznych z doświadczeniem wczesnej traumy.

U wcześniaków część rozwoju i dojrzewania układu nerwowego dokonuje się w środowisku zewnętrznym. To niestety sprzyja nieprawidłowej regulacji układów sensorycznych. Dlatego im krócej trwał okres ciąży, tym większe jest prawdopodobieństwo problemów sensorycznych u dziecka.

Dodatkowo kolejnymi czynnikami utrudniającymi proces integracji sensorycznej są liczne procedury medyczne, którym wcześniaki są poddawane po urodzeniu. Są one konieczne do ratowania zdrowia i życia, ale nie sprzyjają rozwojowi niedojrzałego układu nerwowego oraz procesom samoregulacji.

Wszystkie wcześniaki są w grupie ryzyka zaburzeń integracji sensorycznej, co nie oznacza, że Twoje dziecko na pewno będzie miało takie trudności. Jest to jednak bardzo ważna informacja, abyś mogła/mógł z uważnością obserwować rozwój sensomotoryczny swojej pociechy.

NAJCZĘSTSZE TRUDNOŚCI

Przeprowadzone badania w temacie zaburzeń sensorycznych potwierdzają, że 39% przebadanych wcześniaków miało nieprawidłowości w zakresie przetwarzania bodźców sensorycznych: słuchowych, przedsionkowych oraz dotykowych. Zauważono także podwyższony trend dotyczący wrażliwości strefy oralnej (Wickremasinghe, 2013 za A. Janeczek-Romanowska).

Biorąc pod uwagę dane, które szacują, że nawet ok. 30% dzieci ma aktualnie trudności z przetwarzaniem bodźców sensorycznych, to badania przytoczone powyżej wyglądają dość optymistycznie.

—

mgr Aleksandra Charęzińska –  pedagog specjalny, terapeutka integracji sensorycznej, specjalistka diagnozy i terapii pedagogicznej, instruktorka Masażu Shantala, wykładowca akademicki. Konsultuje małe dzieci pod kątem wczesnych zaburzeń przetwarzania bodźców sensorycznych. Prowadzi kursy, warsztaty i szkolenia dla rodziców, opiekunów małych dzieci oraz profesjonalistów pracujących z dziećmi. Opracowała autorski program zajęć sensorycznych dla maluszków Smyko-Multisensoryka®. Autorka pierwszej książki o integracji sensorycznej małych dzieci „Sensoryczne Niemowlę” oraz kart z propozycjami zabaw „Sensoryka dla Smyka”. Jest dorosłą osobą z zaburzeniami sensorycznymi oraz mamą sensocórki. 

• SI