Rozmowa z dr n. med. Filipem Dąbrowskim, specjalistą ginekologii i położnictwa oraz ginekologii onkologicznej, ordynatorem Oddziału Położnictwa i Ginekologii w Szpitalu Bielańskim.

Czy ciąża chroni nas, zabezpiecza przed zachorowaniem na nowotwór złośliwy?

Nowotwory złośliwe najczęściej dotykają pacjentek z grupy wiekowej 50-70 lat. W ciążę zachodzimy jednak dużo wcześniej, więc faktycznie rozpoznanie raka w ciąży jest rzadsze. Jednak należy podkreślić, że ciąża nie ma protekcyjnego wpływu na rozwój choroby nowotworowej i nie zwalnia nas z czujności onkologicznej oraz profilaktyki.

Jakie nowotwory najczęściej rozpoznajemy w ciąży?

Może to dziwnie zabrzmi, ale ciąża jest świetnym momentem na dokładne przebadanie swojego organizmu. Nowotworem najczęściej diagnozowanym u ciężarnych jest rak piersi. Rak szyjki macicy jest drugim co do częstości rozpoznawanym w ciąży. Następnie to chłoniaki i białaczki, rak jelita grubego, rak jajnika, czerniak i rak tarczycy.

Przejdźmy przez najważniejszą kwestię w tym obszarze, a więc przez temat profilaktyki w ciąży.

Zgodnie z obowiązującymi nas wytycznymi cytologia powinna być wykonana na początku każdej ciąży. Procedura jest bezpieczna dla dziecka, nawet jeżeli wystąpi po niej niewielkie plamienie z dróg rodnych, nie powinniśmy się martwić. Wykonanie cytologii na początku ciąży daje nam możliwość wczesnego wykrycia i szybkiego podjęcia działań, które powstrzymają rozwój choroby nowotworowej lub pozwolą uratować nam życie, zanim będzie za późno.

Jeśli chodzi o USG piersi, to tu rekomendacje wskazują na jej wykonanie:

• wskazane w I lub II trymestrze ciąży u wszystkich ciężarnych powyżej 35. roku życia;
• zalecane w I lub II trymestrze ciąży u wszystkich ciężarnych poniżej 35. roku życia;
• na każdym etapie ciąży w przypadku niepokojących objawów i zmian klinicznych w obrębie piersi.

W przypadku raka jajnika, mimo że jest dosyć rzadko rozpoznawaną chorobą w ciąży, to na jej wczesnym etapie lekarz na USG powinien obejrzeć się nie tylko dziecko, ale także jajniki. We wczesnej ciąży jajniki są dobrze widoczne w badaniu, później przesyłania je obraz rozwijającego się dziecka.

Ważna jest również czujność pacjentki i informowanie lekarza o wszystkich niepokojących objawach, które mogą się pojawić.

Najczęściej u ciężarnych stwierdza się raka piersi, niestety nadal wokół USG piersi w ciąży i połogu, krąży wiele mitów, czy możemy rozwiać te wątpliwości?

Oczywiście powinniśmy pamiętać o tym, że w trakcie ciąży i laktacji piersi rzeczywiście się zmieniają, wyglądają inaczej. Przygotowanie piersi do karmienia zaczyna się już w trakcie ciąży, gruczoł powiększa się i nastawia się na produkcję pokarmu. Lekarz, który wykonuje USG powinien o tym pamiętać.

Mity związane z USG w ciąży i podczas karmienia piersią mogą wynikać też z pewnej zaszłości, dotyczącej nierówności w doświadczeniu lekarzy zajmujących się ultrasonografią piersi.

Warto przy tym dodać, że dziś specjaliści są na tyle dobrze przygotowani, że zarówno w okresie ciąży ale i laktacji, powinni bez trudności odróżniać zmiany związane z ciążą, od tych które mogą budzić niepokój onkologiczny.

Chciałbym też zaznaczyć, że jeśli w trakcie ciąży lekarz zauważy coś podejrzanego, to w bezpieczny dla dziecka sposób można wykonać również biopsję.

Jeśli chodzi o badania obrazowe, to kobiety w ciąży często martwią się o promieniowanie. W tym miejscu warto szczególnie uczulić na aspekt, kiedy pacjentka jest np. ciężko chora – bardzo kaszle i nie wiadomo co się dzieje i wówczas wykonanie RTG płuc jest konieczne. Naświetlanie promieniami X nie zaszkodzi dziecku, jeśli zastosujemy osłonę na brzuch. Dlatego nie możemy przedkładać ochrony radiologicznej dziecka, nad troskę o zdrowie mamy. Mama jest równie ważna jak dziecko. Wystarczy wykonywać to w odpowiedni i bezpieczny sposób.

Kolejny mit dotyczy tego, że wiele kobiet zakłada, że ciąża chroni je przed procesem nowotworzenia się komórek rakowych. To niestety nieprawda. Rzeczywiście istnieje grupa chorób z autoagresji (np. astma, alergia, łuszczyca, zapalenia stawów), których objawy podczas ciąży mogą się „wyciszyć” czy nawet wejść w etap regresji. Jednak nie dotyczy to chorób nowotworowych, w których przypadku ani ciąża, ani laktacja nie chroni kobiet przed zachorowaniem.

Do tego warto dodać, że okres karmienia piersią może być różny u mam.

Dokładnie, jedne karmią kilka miesięcy, a inne zgodnie z zaleceniami WHO 4-5 lat. Decyduje o tym mama, jak i dziecko, i nikogo nie powinno to dziwić. Jednak nie możemy przy tym zapominać o diagnostyce. Tutaj chciałbym też skierować apel do kobiet, które są już np. 10 lat i dłużej po ciąży, i od tamtego czasu się nie badały. Niestety to właśnie u nich najczęściej diagnozujemy nowotwór na zaawansowanym już etapie i przez to trudny w leczeniu. Dlatego zadbajmy też o nasze mamy, babcie, sąsiadki, przyjaciółki, przypomnijmy o wizycie u ginekologa, wykonaniu cytologii i USG piersi albo mammografii. Rak wcześnie wykryty, może być skutecznie leczony a nawet wyleczony.

Wystąpienie nowotworu złośliwego w okresie ciąży tworzy bardzo skomplikowaną sytuację kliniczną, czy zatem możemy dziś leczyć kobiety w ciąży bez szkody dla zdrowia dziecka?

Skuteczne leczenie onkologiczne w ciąży jest możliwe i skuteczne.

Pamiętajmy jednak, że decyzja na temat sposobu leczenia zależy od momentu, na którym wykryliśmy nowotwór, od jego rodzaju, podtypu.

Jeżeli jest to rak jajnika wykryty na wczesnym etapie ciąży, to dysponujemy możliwością wykonania operacji laparoskopowej. Po zakończeniu pierwszego trymestru możemy usunąć pojedynczy jajnik, a potem pacjentce zaproponować chemioterapię, która nie spowoduje wad płodu. Biorąc pod uwagę wiele czynników, w tym stan kliniczny pacjentki, czasem niestety musimy podjąć decyzję o zakończeniu ciąży.

Tak jak już wspomniałem wiele zależy od rodzaju choroby i wieku ciążowego, w jakim będzie ona wykryta. Pamiętajmy, że choroby nowotworowe w ciąży pomimo tego, że możemy je leczyć, nieco wpływają na rozwój płodu – dzieci częściej rodzą się mniejsze, zazwyczaj przedwcześnie. Najważniejsze, że lecząc mamę nadal w przeważających przypadkach jesteśmy w stanie doprowadzić do urodzenia się zdrowego dziecka. Co równie ważne, prawidłowe i wdrożone na czas leczenie mamy, pozwala jej cieszyć się macierzyństwem przez wiele lat.

• badania
• ciąża
• nowotwór