Wiele zagadnień związanych z obszarem psychiatrii to wciąż błędnie informacje, które są przekazywane i powielane. Często ludziom wydaje się, że po obejrzeniu kilku filmów, w których bohaterem był pacjent oddziału psychiatrycznego, lub po wysłuchaniu miejskich legend o osobie chorej na schizofrenię, która zamordowała rodzinę, wiedzą już wszystko na temat zaburzeń psychicznych oraz ich skutków.
W rozmowie z Ewą Drozdowicz-Jastrzębską – psychiatrą, Inga Kloze – psycholożka w Fundacji Ernesta próbuje odnieść się do powielanych mitów i przekonań na temat zaburzeń oraz chorób psychicznych, i znaleźć odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania wśród społeczeństwa.
Czy z chorobami psychiatrycznymi się rodzimy, czy nabywamy je w trakcie życia?
Większość chorób psychicznych wynika z połączenia czynników genetycznych i środowiskowych. Oznacza to, że możemy urodzić się z pewną predyspozycją do wystąpienia określonych chorób, ale choroba może się ujawnić dopiero, jeśli zadziałają na nas odpowiednie czynniki, np. stresujące wydarzenia życiowe.
Czy do szpitala psychiatrycznego trafiają tylko osoby stwarzające zagrożenie dla otoczenia?
Do szpitala psychiatrycznego przyjmowane są osoby, które stanowią zagrożenie dla siebie lub otoczenia lub są niezdolne do samodzielnej egzystencji na skutek choroby psychicznej, ale nie tylko. Są to warunki, które umożliwiają przyjęcie pacjenta bez jego zgody. Za zgodą do szpitala psychiatrycznego może być przyjęta także osoba, która nie stanowi zagrożenia dla otoczenia, ale np. dotychczasowe leczenie w poradni nie przyniosło spodziewanego efektu i wymaga bardziej intensywnej opieki medycznej lub pogłębienia diagnostyki o dodatkowe badania.
Czy choroby psychiatryczne są uleczalne?
Większość chorób psychicznych, takich jak depresja czy schizofrenia, przebiega w postaci okresów zaostrzeń objawów i remisji, czyli ich ustąpienia. Może być tak, że u jednej osoby wystąpi jeden epizod choroby, który ustąpi po leczeniu i choroba już nigdy nie wróci. U innej osoby mogą pojawiać się nawroty choroby i tak naprawdę nie jesteśmy w stanie przewidzieć, który będzie ostatni. Można natomiast znacznie zmniejszyć prawdopodobieństwo nawrotu, przyjmując odpowiednie leki. Nie da się więc w 100% wyleczyć chorób psychicznych, ale można je skutecznie leczyć.
Czym różnią się choroby psychiczne od zaburzeń osobowości?
Zaburzenia osobowości to trwałe, sztywne wzorce zachowań, cech charakteru i relacji z innymi ludźmi, które utrudniają funkcjonowanie w społeczeństwie. Nie są uznawane za chorobę, chociaż często są źródłem cierpienia i poddają się terapii. Samo pojęcie choroby psychicznej nie jest jednoznaczne. W szerszym rozumieniu oznacza wszystkie zaburzenia psychiczne, czyli zespoły objawów charakteryzujące się zniekształceniem w postrzeganiu, regulacji emocji lub zachowaniami związanymi z dysfunkcją psychologiczną, biologiczną lub rozwojową.
Do chorób psychicznych zaliczane są np. depresja, choroba afektywna dwubiegunowa lub schizofrenia. W węższym znaczeniu choroby psychiczne oznaczają zaburzenia, w których obecne są objawy psychotyczne, takie jak omamy czy halucynacje lub urojenia.
Można powiedzieć, że każdy z nas ma jakąś osobowość, ale w przypadku niektórych osób cechy osobowości nie ułatwiają, ale utrudniają funkcjonowanie społeczne i wiążą się z cierpieniem. Przy niektórych zaburzeniach osobowości objawy mogą być podobne do chorób psychicznych, takich jak depresja, choroba afektywna dwubiegunowa czy nawet schizofrenia. Jest tak w przypadku osobowości chwiejnej emocjonalnie typu borderline, która bywa mylona z tymi chorobami. Osoby z tym typem osobowości, w trakcie dekompensacji, czyli załamania psychicznego, mogą doświadczać bardzo intensywnych stanów emocjonalnych, a nawet mieć doznania psychotyczne. Osoby z zaburzeniami osobowości mogą mieć też inne zaburzenia psychiczne, jak np. depresja, uzależnienia, PTSD (Zespół Stresu Pourazowego).
Kiedy jest skuteczna psychoterapia, a kiedy leczenie farmakologiczne?
W przypadku niektórych zaburzeń psychicznych psychoterapia i leczenie farmakologiczne to równoważne metody leczenia, a wybór konkretnej metody zależy od preferencji pacjenta i dostępności psychoterapii. Do tej grupy zaburzeń psychicznych należy większość zaburzeń lękowych i zaburzenia depresyjne o łagodnym lub umiarkowanym stopniu nasilenia. Oznacza to, że można zastosować psychoterapię lub leczenie farmakologiczne i wyniki leczenia będą podobne.
- W przypadku niektórych zaburzeń lękowych np. fobii, stosuje się tylko psychoterapię.
- Natomiast leczenie farmakologiczne stanowi podstawę leczenia cięższych epizodów depresji, a także epizodów depresji lub manii w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej (oraz w leczeniu podtrzymującym, którego celem jest zapobieganie nawrotom choroby).
- Podobnie w przypadku zaburzeń psychotycznych w przebiegu schizofrenii, podstawę leczenia stanowią leki.
- W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej i schizofrenii psychoterapia też pełni ważną rolę, ale ma drugorzędne znaczenie.
- Z kolei w przypadku zaburzeń osobowości podstawowe znaczenie ma psychoterapia, a leczenie farmakologiczne może być włączane w przypadku istnienia dodatkowych zaburzeń, np. epizodów depresyjnych lub do opanowania objawów lęku.
- Psychoterapia odgrywa główną rolę w leczeniu przewlekłej bezsenności, a leki nasenne stosowane są przede wszystkim w bezsenności przygodnej, krótkotrwałej (trwającej mniej niż miesiąc).
Pamiętajmy, że nie zawsze jesteśmy w stanie ocenić adekwatnie nasz stan psychiczny. Czasami możemy nie być świadomi, że nasz stan emocjonalny odbiega od przyjętych norm i negatywnie oddziałuje na nas i nasze otoczenie.
Jeżeli nasi bliscy zauważą i zasugerują, że nasze zachowanie bardzo mocno się zmieniło i niepokoją się o nas, warto im zaufać i w trosce o nasze zdrowie psychofizyczne skonsultować się z psychiatrą.
Ewa Drozdowicz-Jastrzębska – lekarz w trakcie specjalizacji z psychiatrii, pracuje w Centrum Terapii Dialog w Warszawie. W ramach studiów doktoranckich zajmuje się zdrowiem psychicznym kobiet w okresie poporodowym.
Inga Kloze – psycholożka, w Fundacji koordynuje pracę czatu, udziela wsparcia na e-mail, prowadzi szkolenia dla kadry medycznej oraz angażuje się w inne projekty psychologiczne.