Krew jest prawdziwym darem życia… W przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie widać to gołym okiem. Przetaczanie krwi jest jedną z najczęściej wykonywanych procedur na oddziałach intensywnej terapii małych bohaterów.

Anemia lub niedokrwistość to choroba, w której występują zaburzenia związane z czerwonymi krwinkami, ilością hemoglobiny oraz wynikające z tego objawy. Innymi słowy erytrocyty – krwinki czerwone nie są w stanie pokryć zapotrzebowania tkanek organizmu na tlen. Okres noworodkowy charakteryzuje się wyjątkowością pod każdym względem i to samo dotyczy wskaźników krwinek czerwonych, które znacznie różnią się od tych obserwowanych u starszych dzieci i u dorosłych. W pierwszych dniach i tygodniach życia zachodzą szybkie zmiany w układzie krwiotwórczym. Są one związane z procesami adaptacyjnymi, czyli takimi, które mają na celu przystosowanie dzieciątka do życia poza organizmem mamy. Ale u wcześniaków te procesy są jeszcze bardziej dynamiczne. Do tego dochodzą inne czynniki ryzyka, które nie pomagają, a w mocno obciążający sposób wpływają na cały organizm, takie jak niedotlenienie czy zakażenie. Zatem trafne określenie przyczyny niedokrwistości w tym newralgicznym czasie, jaki stanowi okres noworodkowy (tym bardziej w przypadku wcześniaków), wymaga dużej wiedzy, doświadczenia i stanowi nie lada wyzwanie dla lekarza neonatologa. Zdecydowana większość dzieci urodzonych przed terminem porodu prezentuje „po prostu” niedokrwistość wcześniaków, o ile można w ogóle użyć takiego stwierdzenia, bo we wcześniactwie nic nie jest tak naprawdę proste.

Przyczyn niedokrwistości jest bardzo dużo i mogą wzajemnie się na siebie nakładać.

Dlaczego dzieci urodzone przed terminem porodu są bardziej narażone na nieprawidłowości związane z układem czerwonokrwinkowym?

W czasie, kiedy maleństwo rośnie w łonie mamy, źródłem żelaza, które jest niezwykle ważne dla rozwoju układu nerwowego, jest transport przez łożysko. Natężenie wędrówki żelaza do płodu zachodzi w największym stopniu w 3. trymestrze ciąży. Wyobraźcie sobie, że mniej więcej od 32. tygodnia ciąży dzieciątko otrzymuje aż 2/3 pokładów żelaza, którymi może swobodnie dysponować po urodzeniu. W związku z tym poród przedwczesny sprawia, że zapasy są małe. Dodatkowe czynniki ryzyka i duża ilość pobieranej krwi do badań, które są niezbędne w prowadzeniu pacjenta, tym bardziej nasila ten stan. Zdarzają się sytuacje, gdy objętość krwi potrzebna do oznaczenia parametrów laboratoryjnych w pierwszym tygodniu życia przewyższa objętość krwi krążącej u maluszków. U wcześniaków jest to około 85-105 ml na kg masy ciała, zatem dzidziuś ważący 800 g ma jej, w optymistycznej wersji, około 70-80 ml – standardowa szklanka wody ma pojemność około 250 ml!

Należy również wspomnieć o innych przyczynach anemii, które mogą wystąpić bezpośrednio po urodzeniu i potęgować niedokrwistość wcześniaków. Należą do nich między innymi krwotok u płodu, związany z uszkodzeniem naczyń w pępowinie lub naczyniach łożyska (czynnikiem ryzyka jest tu modelowo łożysko przodujące), choroba hemolityczna spowodowana niezgodnością w zakresie układu Rh, krwotok płodowo-matczyny lub, w przypadku ciąży wieloraczej, przetoczenie krwi między płodami. Wśród przyczyn niedokrwistości, która pojawia się troszkę później u maluszków, wyszczególniamy zwłaszcza zbyt wczesne odpępnienie noworodka, nienasiloną postać choroby hemolitycznej, przewlekłe krwawienie z przewodu pokarmowego czy wrodzone nieprawidłowości krwinek czerwonych, do których zaliczyć można sferocytozę, niedobory enzymatyczne czy hemoglobinopatie. Jak widać, stanów prowadzących do wystąpienia anemii jest bardzo dużo.

Do objawów niedokrwistości, które prezentują nasi waleczni pacjenci, należą między innymi słaby przyrost masy ciała, bladość powłok skórnych, trudności w karmieniu, apatia, zaburzenia czynności serduszka pod postacią przyspieszonego lub zbyt wolnego rytmu, szmer nad sercem, duszność, przyspieszony oddech, a także napady bezdechów.

Leczenie niedokrwistości wcześniaków przede wszystkim opiera się na podawaniu preparatów żelaza oraz w bardzo dużej ilości przypadków na przetaczaniu krwi. Toczenie krwi wspomaga transport tlenu przy osłabieniu możliwości fizjologicznych organizmu. Trendy światowe zmierzają do radykalizacji wskazań do przetoczeń preparatów krwi, ale i tak transfuzja nadal wiedzie prym wśród procedur neonatologicznych. Decyzję co do konieczności uzupełniania krwi podejmuje się nie tylko w oparciu o badania laboratoryjne, ale w głównej mierze o stan kliniczny pacjenta. Im mniejszy wcześniaczek, tym częściej możemy spodziewać się transfuzji uzupełniającej. Do przeprowadzenia tej procedury u noworodków stosuje się napromieniowany, ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych od dawców, którzy w ciągu ostatnich 2 lat byli dawcami chociaż raz i nie wykryto u nich markerów mikrobiologicznych. Ponadto bardzo ważnym zaleceniem jest transfuzja krwi przechowywanej poniżej 5 dni. Ilość przetaczanej krwi dla małych wojowników to 10-15 ml na kilogram masy ciała, co oznacza, że jeśli toczymy krew maleństwu o masie ciała 700 g, to zlecamy zazwyczaj zaledwie 7 ml krwi. Dla nas to tylko 7 ml krwi, a dla takiego skarba szansa na życie! Jeszcze bardziej na wyobraźnię działa fakt, że pojemność łyżki deserowej to 10 ml! Dawcy krwi pozwalają nam ratować życie naszych dzielnych pacjentów.

Każdy koniec jest początkiem… zatem podsumowując… krew jest prawdziwym darem życia.

Neonatolożka lek. Aleksandra Gładyś-Jakubczyk

Piśmiennictwo:

1. Borszewska-Kornacka M.K. (red.) (2019), Standardy opieki medycznej nad noworodkiem
   w Polsce. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego, wydanie III, Warszawa: Media-Press.
2. Polin R.A., Yoder M.C., Helwich E. (red. wyd. pol.) (2015), Neonatologia w praktyce, wydanie I, Warszawa: Medipage.
3. Lauterbach R., Kluz-Lauterbach S. (2020), Żelazo – niezbędny czynnik ryzyka
   u noworodków urodzonych przedwcześnie, „Klinika Pediatryczna”, t. 28, nr 2, s. 261-266.

Informacje zawarte w artykule są aktualne na dzień jego publikacji 29.06.2021 r.